Chu dịch dịch chú

Chu dịch ở vị trí hàng đầu của “quần kinh”, đây là bộ trước tác triết học cổ điển hết sức độc đáo ra đời sớm nhất và hiện còn truyền lại của Trung Quốc. Qua vẻ khác ngoài “bói toán” thần bí, bộ kì thư chói lọi hào quang tư tưởng đầy tính tượng trưng rất sâu sắc, rất huyền ảo chứa đựng trong đó một thứ triết lí thiên biến vạn hoá, hết sức uẩn súc, hết sức phong phú. Mọi người vừa tỏ ra ngưỡng mộ lại vừa thấy “xa lạ”. Vì thế mà “người nhân thấy đạo gọi là nhân, người trí thấy đạo gọi là trí, trăm họ hàng ngày đều dùng đạo mà không biết”.
Cùng với tiến triển của lịch sử, kể từ khi Khổng Tử “đọc dịch khiến cho cái dây da buộc cái thẻ tre đứt ba lần”, qua mỗi thời đại, nhận thức của các bậc học giả về “Chu Dịch” lại một sâu sắc thêm. Không thể kể hết được các trước thuật về “dịch” học đã xuất hiện, tuy nhiên, đồng thời cũng có rất nhiều những phán đoán rối rắm, các luận thuyết gán ghép khiên cưỡng nhiều đến nỗi làm người ta mắt hoa váng đầu, khiến cho tư tưởng của “Chu dịch” vốn thuộc về “huyền học” đã bị nhuốm hết lớp này đến lớp khác cái “sắc thái phụ gia” của sự “huyễn tưởng và kì tưởng”. Thượng Bỉnh Hoà tiên sinh xúc động trước tình hình này, đã cảm khái mà than rằng : “chú giải dịch” nhiều quá, chú giải “dịch” khó quá, nếu chẳng phải là người có kiến giải chính xác và thấu triệt, nêu vấn đề lên để cùng nhau trao đổi chỗ đúng, chỗ sai, cùng nhau khảo đính điều được, điều mất thì những kẻ hậu học biết dựa vào đâu mà theo vậy?”.

Ở vào thời hiện nay, chúng ta phải dựa trên cơ sở biện bác, phân tích mọi luận thuyết trước kia, phát hiện khai thác một cách khoa học giá trị chân chính của bộ trước tác triết học cổ điển này để đánh giá, xác định vị trí phải có của nó trong lịch sử triết học Trung Quốc và lịch sử văn hoá thế giới. Đương nhiên, trước hết cần phải lí giải một cách chính xác một loạt các vấn đề không thể tránh né khi nghiên cứu “dịch” học, như: quá trình sáng tác “chu dịch”, bối cảnh thời đại, ý nghĩa của tên sách, ý lớn của kinh, truyện cho đến quá trình lịch sử của các hệ phái “dịch” học và, ngày nay nên áp dụng phương pháp nghiên cứu nào… các vấn đề này tuy đã được bàn tới rất nhiều nhưng phần lớn đều đưa đi đến nhất trí.

Mở “chu dịch” ra, cái đầu tiên ta thấy chính là phù hiệu của bát quái, phù hiệu của 64 quẻ cùng các lời quẻ, lời hào có liên quan chặt chẽ với những phù hiệu này. Đó chính là phần “Kinh” của “Chu Dịch”.

Quá trình sáng tác phần “Kinh” của “Chu dịhc” đại thể trải qua ba giai đoạn: khái niệm âm dương ra đời, bát quái được đặt ra, quẻ đồng thời soạn ra các lời quẻ lời hào.

Rất rõ ràng là bất kể là bát quái hay 64 quẻ đựơc đặt ra sau này, thì trước đó chúng cũng đều do hai âm dương ghép lại mà thành. Cho nên, nói đến việc sáng tác “Chu dịch”, chúng ta không thể không bắt đầu tư hai loại phù hiệu cơ bản đó mà bàn. Sự hình thành của khái niệm “âm”, “dương” là do những con người thời cổ thông qua “sự quan sát trực tiếp các hiện tượng mâu thuẫn của muôn vật trong vụ trụ và nên”. “Trong khoảng trời đất mênh mông, không ngoài cái lí của một âm, một dương”, trong con mắt của người xưa, trời đất nam nữ, ngày đêm, nóng lạnh, trên dưới, thắng thua…, hầu như tất cả mọi hiện tượng trong đời sống đều có những mâu thẫun phổ biến và đối lập nhau. Căn cứ vào sự quan sát trực cảm, thô sơ của mình, người xưa đã chia tách các sự vật với những sự thiên biến vạn hoá chằng chịt, phức tạp của chúng trong vũ trụ ra làm hai loại lớn am dương, đồng thời biểu thị chúng bằng hai loại phù hiệu: vật âm là “_ _”, vật dương là “_”. Tại sao lại dùng hai loại phù hiệu này để tượng trưng cho âm và dương?…